kolorektal kanserler (krk) dünyada ve
ülkemizdeyaygın görülen kanser
türleriarasında yer almaktadır.
dünya çapında bir yıl içerisinde 1.9 milyon (%10) yeni kolorektalkanser vakası ve 935 bin (%9,4) kolorektal
kanser kaynaklı ölüm vakası tespit edilmiştir.türkiye birleşik veri tabanına göre, ülkemizde bu kanser türleri hem
erkeklerde hem dekadınlarda3.sıradayeralmaktadır.avustralyaveyenizelanda,avrupavekuzeyamerika'da
görülme sıklığı asya ve afrika bölgelerine göre daha yüksektir.bu coğrafifarklılığınönemlietkenlerinin;beslenmetarzı,çevreselmaruziyetvegenetikyatkınlıkolduğudüşünülmektedir.40yaşınaltındakrknadirken,40-50yaştansonragörülmesıklığıartmayabaşlamaktadır.krkvakalarının%85’i50yaşveüzerindedir.
erkenevredeteşhisedildiğindebüyükölçüdetedaviedilebilirbirhastalıkolankolorektal
kanserde tarama programlarının uygulanması ile söz konusu hastalığın morbiditeve mortalitesi üzerinde çok olumlu
kazanımlar sağlandığı yapılan birçok çalışma ile ortayakonmuştur.kolorektal
kanserlerin taranmasındaki temelamaç;ülkeçapındaoluşturulanulusal bir tarama programını hedef popülasyona uygulayarak
kolorektal patolojileri henüzpremalign
veya erken evrede tespit etmenin yanı sıra etkin ve basit tedavi yöntemleriyleinvazif kanser sıklığı ile buna bağlı
morbidite ve mortaliteyi azaltmaktır. bu yolla olasıkarmaşık ve pahalı tedavi gereksinimlerinin de önlenmesi
hedeflenmektedir. gerek yaşamkalitesini
arttırdığı gerekseyaşam süresini
uzattığı bilindiğinden,krk tarama
programıdünyasağlıkörgütütarafındanönerilenkansertaramaprogramlarıiçerisindeyeralmaktadır.
ülkemizdedekolorektalkansertaramasıulusalstandartlarıbelirlenerekuygulamayakonulmuştur.50-70yaşarasındakikadınveerkeknüfusatoplumsağlığımerkezlerine(tsm)bağlı olarak faaliyet göstermekte olan; kanser erken teşhis, tarama ve
eğitim merkezleri(ketem), sağlıklı
hayat merkezleri (shm) ve aile sağlığı merkezleri (asm)’nde gaitadagizli
kan kiti yardımıyla hızlı, pratik ve güvenilir bir şekilde 2 yılda bir
ücretsiz olarak taramayapılmaktadır.taramakapsamındabuyaşgrubundakikişilereayrıca10yıldabirkolonoskopiyapılması önerilmektedir. tarama sonucunda gaitada gizli
kan testi (ggkt) pozitif olankişilerileritetkikamacıylaikinci/üçüncübasamak sağlıkkuruluşlarınayönlendirilmektedir.
kolorektalkanserriskfaktörleri
krkgeliştirmeriskihemçevresel hemdegenetikfaktörlerdenetkilenir.
kolorektalkanserin değiştirilebilirriskfaktörlerişunlarıiçermektedir:
·
aşırıkiloluveyaobezolmak
·
fizikselolarakaktifolmamak
·
fazlamiktardaişlenmiş(sosis,salamvebenzeri)veyaişlenmemişkırmızıet(sığır,kuzu,karaciğervebenzerleri)tüketimi
·
sigara dâhiltütünürünlerinin kullanımı
·
alkolkullanımı
·
diyabetveinsülindirencivarlığı
·
kolesistektomi
kolorektal kanserin
değiştirilemezriskfaktörleriarasındaiseşunlaryeralmaktadır:
·
cinsiyet(heminsidanshem deölüm
oranları erkeklerdekadınlaragöreönemliölçüdedahayüksektir.)
·
i̇leriyaş
·
irk veetnikköken
·
kişidekalınbağırsakpoliplerininveyakalın bağırsakkanseriöyküsününbulunması
·
kişide inflamatuvar bağırsak
hastalığı (ülseratif kolit veya crohn hastalığı)öyküsününvarlığı
·
ailedekalın
bağırsakpolipleriveyakalınbağırsak kanseriöyküsününolmas
·
kalıtsalbirsendromunvarlığı(lynchsendromu,adenomatözvehamartomatözpolipozissendromları vb)
·
tip 2diyabethastasıolunması
·
akromegalivarlığı
·
böbrektransplantasyonugeçirmişolmak
·
androjenyoksunluğu
tedavisialmışolmak
·
kistikfibrozis
varlığı
·
abdominopelvikradyasyonöyküsününolması.
kolorektalkanserbelirtileri
enfeksiyon,hemoroid,irritablbağırsaksendromuveyainflamatuarbağırsakhastalığındadasıklıklaizlenebilenaşağıdaki
belirtiler,kolorektalkanserin habercisiolabilmektedir:
·
bağırsakalışkanlıklarındaishal-kabızlıkgibideğişikliklerinmeydanagelmesivebudeğişikliklerinbirkaçgündenuzunsürmesi
·
bağırsaktatamboşalmamahissi
·
parlakyadakoyu
kırmızıkanla karakterizerektalkanama
·
dışkınınkoyukahverengiveyasiyahgörünmesinenedenolabilecekkanınvarlığı
·
karındaşişkinlik,kramptarzındaağrıveyagazşikâyeti
·
bilinenbirnedenolmaksızınkilokaybı
·
güçsüzlükveyorgunluk
kolorektalkansertanısı
diğer bazı kanserlerde olduğu gibi
kolon kanserleri de genellikle iyice büyüyene kadarbelirti vermezler. bu sebeple amaç, daha belirti vermezken
tümörü ortaya koymak olmalıdır.belirtiler
gelişmeden önce birkişinin kanseriçin taranması, poliplerin ve kanserin
erkentanınmasındayardımcıolur.poliplerinerkendentanınıpçıkartılmasıkolorektalkansergelişimini
önleyebilir. erken tanı konulduğunda kolorektal kanserin tedavisi de daha etkinolabilmektedir. bu nedenle, genel olarak
50 yaş üstü kişilerde taramaya başlanmalı, kolorektalkanseriçinartmışriskiolankişilerde
isetaramaprogramınadahaerkenyaşlardabaşlanmalıdır.
dışkıda gizli kan saptanıp
kolonoskopi yapılan kişilerde henüz kanserleşmemiş poliphalindeki tümörler tespit edilerek kanser gelişmesi
önlenebildiği gibi kanser gelişmiş olanolgularda
da erkenteşhisileyaşamsüresivekalitesiartmaktadır.
kolorektalkansertedavisi
kolorektalkanserdecerrahi,ilaçtedavisi(kemoterapi)veışıntedavisi(radyoterapi)gibifarklıtedaviseçenekleriuygulanmaktadır.
kolorektalkanserkorunma stratejileri
kolorektalkanseriönlemekiçinatılmasıgerekenenönemliadımlardanbiritaramaprogramı olmakla birlikte, aşağıdaki
sağlıklı yaşam davranışlarını uygulamak da diğer birçokkanserdenolduğugibikolorektalkanserlerdenkorunmadaönemlidir:
·
sağlıklıkilodaolmakvebunusürdürmek
·
kırmızıveişlenmişettüketiminisınırlandırmakvedahafazlatazesebze,meyvevetamtahılürünütüketmek.
·
posaiçeriği yüksekbesinlerin
tüketimini artırmak.(posaiçeriği enyüksekbesinlersırasıyla;kurubaklagiller,tahıllarve sebze-meyvelerdir.)
·
günde30-60dakikaortadüzeydefizikselaktiviteyapmak(tempoluyürüyüş,bisikletebinmekgibi)
·
sigaravealkolkullanmamak